นิทานพื้นบ้านภาคอีสาน

หอนางอุสา

             มีเมืองหนึ่งชื่อเมืองพานมีพระยาพานปกครอง วันหนึ่งได้เสด็จออกประพาสป่า ได้พบกับนางอุสา ซึ่งเป็นเด็กผู้หญิงหน้าตาน่าเอ็นดูและได้ขอนางกับพระฤาษีมาเลี้ยงเป็นลูก เมื่อนางอุสาเติบโตเป็นสาวมีความงดงามจนเป็นที่เลื่องลือ กล่าวถึงท้าวบารสพระราชบุตรของเจ้าเมืองปะโค ได้เสด็จออกประพาสป่าจนมาถึงต้นไทรใหญ่ได้หยุดพักผ่อน และได้ตั้งเครื่องเซ่นสังเวยเทวดา

            เมื่อเหล่าเทวดาอารักษ์ได้รับเครื่องเซ่นไหว้ก็คิดตอบแทนน้ำใจของท้าวบารส โดยขณะที่ทุกคนกำลังนอนหลับพักผ่อนกัน ในป่าเทวดาได้อุ้มเอาท้าวบารสไปไว้ในหอของนางอุสา เมื่อทั้งสองได้พบกันก็มีความพอใจกันอยู่ด้วยกันเป็นเวลา ๗ คืน พอคืนวันที่ ๘ ขณะที่นางอุสาและท้าวบารสกำลังหลับอยู่นั้น เทวดาได้มาอุ้มท้าวบารสกลับไปที่ต้นไทรใหญ่เหมือนเดิม เมื่อท้าวบารสตื่นขึ้นมาคิดว่าตัวเองฝันไปและคิดถึงนางอุสาอยู่ตลอดเวลา ฝ่ายนางอุสาเมื่อตื่นขึ้นมาไม่พบท้าวบารสก็ได้สอบถามและสืบทราบว่าชายผู้มาอยู่กับนางนั้นคือท้าวบารสพระราชบุตรแห่งเมืองปะโค 

          นางจึงเขียนสาสน์ไปถึงท้าวบารส เมื่อทั้งสองได้พบกันอีกครั้งก็ยินดียิ่งและอยู่ร่วมกันที่หอนางอุสาร่วมหนึ่งเดือน ความทราบถึงพระยาพาน ทรงพิโรธมากและได้จับตัวท้าวบารสนำไปขังไว้ ความทราบถึงเจ้าเมืองปะโคจึงได้เขียนสาสน์ไปถึงพระยาพานให้ปล่อยตัวท้าวบารส แต่พระยาพานไม่ยอมปล่อย จึงเกิดการทำศึกขึ้นระหว่างเมืองพานกับเมืองปะโค แล้วพระยาพานเป็นฝ่ายเพลี่ยงพล้ำถูกฆ่าตาย นางอุสาได้ติดตามไปอยู่กับท้าวบารสที่เมืองปะโค แต่ได้รับความชอกช้ำใจมากเพราะท้าวบารสไม่เอาใจใส่นางดังเคย จึงหนีกลับเมืองพานและเฝ้าคิดถึงท้าวบารสจนล้มป่วยและสิ้นใจตาย 

              ฝ่ายท้าวบารสได้ติดตามมาหานางอุสาที่เมืองพาน แต่มาช้าไปจึงรู้สึกสำนึกผิดต่อนางอุสา พระยาพาน และชาวเมืองพาน ท้าวบารสเสียใจเป็นที่สุดจึงล้มลงขาดใจตายตามไปด้วย ด้วยความรักที่ทุกคนมีต่อกันอย่างบริสุทธิ์ จึงเป็นผลบุญให้ดวงวิญญาณไปเสวยสุขอยู่บนสวรรค์